Płuca – gdzie są? Budowa i pojemność

Przedstawione poniżej treści nie mają charakteru promocyjnego. Ich wyłącznym celem jest edukacja i podniesienie poziomu wiedzy odbiorcy na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że żadna z informacji nie może zastąpić porady lekarskiej lub konsultacji z farmaceutą.

Płuca są głównym elementem układu oddechowego, dzięki któremu zachodzi niezbędny do życia proces oddychania. Ich działanie jest stałe i na tyle automatyczne, że nie trzeba pamiętać o tym, kiedy wziąć wdech, a kiedy wydech. Sprawdź, gdzie znajdują się płuca i jak są zbudowane. Dowiedz się, ile wynosi pojemność płuc i jak można ją zwiększyć.  

Gdzie są płuca?

Ale nie jest to ich jedyna rola. Wśród innych istotnych zadań można wymienić udział w mechanizmach obronnych zabezpieczających przed wtargnięciem do organizmu szkodliwych związków lotnych, zanieczyszczeń powietrza, czy chorobotwórczych drobnoustrojów.  

Gdzie są płuca u człowieka? Znajdują się we wnętrzu klatki piersiowej, gdzie zajmują większość przestrzeni. W ludzkim organizmie są organem parzystym i przyjmują kształt stożków o pęcherzykowatej budowie. Z zewnątrz otacza je ściana klatki piersiowej, na którą składają się żebra oraz mięśnie międzyżebrowe. Od dołu ogranicza je przepona, czyli mięsień oddechowy odgradzający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej. Oba płuca oddzielone są od siebie śródpiersiem, w którym umiejscowione jest m.in. serce oraz inne narządy.  

Poza wiedzą o tym, gdzie znajdują się płuca, warto również poznać ich budowę.  

Budowa płuc

Zatem jak wyglądają płuca? Narządy te mają budowę gąbczastą. Ich rozwój rozpoczyna się około 26 dnia od momentu zapłodnienia wraz w powstaniem uchyłka w jelicie pierwotnym, z którego następnie kształtuje się tchawica. Jednak przyjmuje się, że pod względem anatomicznym płuca u dzieci można porównywać do struktury płuc dorosłego człowieka dopiero u ośmiolatka. W pełni rozwinięte przyjmują stalowoszarą barwę i ważą ok. 1 kg, zazwyczaj nieco więcej u mężczyzn, niż u kobiet. Poza płcią i wiekiem na ich wielkość wpływ mają m.in. budowa ciała, czy częstotliwość i intensywność treningów fizycznych.  W najdłuższym odcinku, oznaczającym wysokość, osiągają ok. 25 cm.  

Z zewnątrz płuca otoczone są błoną surowiczą zwaną opłucną, która składa się z dwóch blaszek: 

• opłucnej ściennej – wyściełającej od wewnątrz powierzchnię klatki piersiowej, 
• opłucnej płucnej (trzewnej) – okrywającej płuca. 

Pomiędzy nimi znajduje się włosowata szczelina wypełniona płynem surowiczym zwana jamą opłucnej. Dzięki takiej strukturze płuca mają ułatwiony ruch podczas procesu oddychania i unikają tarcia o ściany klatki piersiowej. 

W każdym płucu wyróżnia się: 

• szczyt – część górną, 
• podstawę – część dolną, 
• wklęsłą powierzchnię przeponową, 
• wypukłą powierzchnię żebrową, 
• powierzchnię przyśrodkową – skierowaną do śródpiersia, zawierającą wgłębienie zwane wcięciem sercowym.  

Na powierzchni przyśrodkowej znajduje się wnęka płuca wraz z korzeniem płuca, na który składają się oskrzela, naczynia krwionośne, chłonne oraz nerwy. 

Anatomia płuc ma charakter płatowy, co oznacza, że oba płuca podzielone są na swoiste płaty rozdzielone od siebie szczelinami. Jednak lewe płuco różni się nieco od płuca prawego.  

Prawe płuco jest nieco większe i składa się z trzech płatów (górnego, środkowego i dolnego) oddzielonych dwiema szczelinami, skośną i poziomą. W lewym płucu znajdują się z kolei dwa płaty, górny i dolny oraz jedna szczelina skośna. Taka budowa płuc człowieka wymuszona jest koniecznością stworzenia przestrzeni dla pracującego serca, które zajmuje zdecydowanie więcej miejsca po lewej stronie klatki piersiowej.  

Każdy z płatów płuc dzieli się na mniejsze segmenty oskrzelowo-płucne, posiada własne rozgałęzienie oskrzelowe oraz odrębne zaopatrzenie krwionośne i chłonne. Segmenty przechodzą następnie w jeszcze drobniejsze zraziki, które zbudowane są z niewielkich gron, czyli sieci odgałęzień odchodzących od oskrzelików oddechowych. Wypukłości w kształcie woreczków składające się na wspomniane grona to pęcherzyki płucne, czyli najmniejsze jednostki budulcowe płuc.  

Pęcherzyki płucne charakteryzują specyficzną budową przystosowaną do sprawnej wymiany gazowej. Ich ściany są cienkie, składają się z nabłonka płaskiego jednowarstwowego, a oplata je gęsta sieć naczyń krwionośnych włosowatych, zwanych kapilarami. 

Liczba pęcherzyków płucnych w obu płucach szacowana jest na ok. 300 do 500 milionów, a ich powierzchnia oddechowa na 70 -120 m2. Średnica pęcherzyka płucnego w czasie wdechu wynosi 0,3 m

Czy płuca bolą?

Niedyspozycje oddechowe kojarzą się zazwyczaj z kaszlem, czy spłyconym oddechem, ale zaburzenia odczuwane w obrębie klatki piersiowej rodzą wiele pytań, w tym jedno z najpopularniejszych – czy płuca mogą boleć. Odpowiedź brzmi – nie. Same w sobie płuca nie bolą, gdyż w pęcherzykach płucnych nie znajdują się zakończenia nerwowe.  

Odczucia przypominające ból płuc mogą dotyczyć opłucnej lub innych struktur, czy narządów zlokalizowanych w samej klatce piersiowej lub w jej pobliżu, na przykład w jamie brzusznej. Mogą być również spowodowane napięciami mięśniowymi, czy urazem mechanicznym w obszarze płuc.  

Podobnie jest w przypadku wątpliwości dotyczących tego, czy płuca bolą z tyłu. Takich symptomów można doświadczyć dzięki wrażliwej na ból opłucnej ściennej lub w przypadku dolegliwości niezwiązanych z układem oddechowym.  

Pojemność płuc

Pojemność płuc, a w zasadzie całkowita pojemność płuc (TLC od ang. total lung capacity) to nic innego jak objętość powietrza zawartego w płucach. Uzależniona jest m.in. od: 

• płci,  
• wieku,  
• wzrostu,  
• budowy ciała,  
• sprawności fizycznej,  
• narażenia na dym tytoniowy lub zanieczyszczenie powietrza.  

Dorosły człowiek wykonuje średnio 12-17  oddechów na minutę, pobierając i usuwając za każdym razem ok. 500 ml powietrza, co składa się na tzw. objętość oddechową. W spoczynku liczba ta może być mniejsza, a większa np. podczas wysiłku fizycznego. Wykonując szybkie i głębokie wdechy maksymalna wentylacja płuc może być od kilku do kilkudziesięciu razy większa od wentylacji minutowej w czasie spoczynku. 

Dojrzałe ludzkie płuca są w stanie pomieścić ok. 5000 ml powietrza, a przy najgłębszym wdechu u mężczyzn odnotowuje się nawet 6000 ml powietrza. Warto przy tym wiedzieć, że płuca nigdy nie są całkowicie pozbawione powietrza, a podczas oddychania wymianie gazowej podlega jedynie część powietrza zawartego w płucach. W innym wypadku doszłoby do tzw. zapadnięcia płuc.  

Złożoność wymiany gazowej sprawia, że na całkowitą pojemność płuc składa się kilka elementów, w tym: 

• pojemność życiowa płuc 
• pojemność zalegająca  

Pojemność życiowa płuc (VC z ang. vital capacity) to największa objętość powietrza, którą można usunąć z płuc po maksymalnym wdechu, w czasie maksymalnego wydechu, która dzieli się z kolei na: 

• pojemność wdechową składającą się z objętości zapasowej wdechowej i objętości oddechowej, 
• objętość zapasową wydechową.  

Pojemność wdechowa to maksymalna ilość powietrza wciągnięta do płuc po spokojnym wydechu, która dzieli się na: 

• objętość oddechową (TV od ang. tidal volume) – czyli powietrze wdychane i wydychane w trakcie swobodnego oddychania (ok. 500 ml), 
• objętość zapasową wdechową (IRV od ang. inspiratory reserve volume) – powietrze wciągnięte do płuc w czasie maksymalnego wdechu wykonane na szczycie swobodnego wdechu (ok. 2500ml). 

Objętość zapasowa wydechowa (ERV od ang. expiratory reserve volume) oznacza z kolei objętość powietrza jaką można wydalić z płuc w trakcie maksymalnego wydechu (ok. 1000 ml).  

Wspomniana jeszcze objętość zalegająca płuc (RV od ang. residual volume) to objętość powietrza pozostająca w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu (ok. 1200 ml).  

Chcąc poprawić wydolność organizmu często zastanawiamy się, jak zwiększyć pojemność płuc. W tym celu warto wykonywać: 

• ćwiczenia fizyczne wytrzymałościowe, do których zalicza się m.in. ćwiczenia aerobowe, trening kardio, czy ćwiczenia interwałowe, czyli np. bieganie, pływanie, jazdę na rowerze, aerobik, ale również szybkie wchodzenie po schodach, czy skakanie na skakance; 
• ćwiczenia oddechowe – np. nadmuchiwanie balonów, świadome wstrzymywanie oddechu, czy powolne oddychanie polegające na głębokim wciąganiu powietrza nosem i długim wydychaniu ustami. 

Pojemność i objętość płuc oraz przepływ powietrza w płucach i oskrzelach można zbadać podczas nieinwazyjnego badania zwanego spirometrią.  

Lekarz od płuc

Dolegliwości związane z oddychaniem często skłaniają do poszukiwania odpowiedzi na pytanie, jak się nazywa lekarz od płuc.  

Kaszel i innego rodzaju trudności oddechowe mogą pojawić się z różnych przyczyn i przebiegać z różnorodnym nasileniem. W wielu sytuacjach pomoże lekarz rodzinny, ale bardziej fachowej porady udzieli lekarz pulmonolog.  

Pulmonolog zajmuje się dziedziną szeroko pojętych problemów z obszaru układu oddechowego. Specjalizuje się nie tylko w leczeniu, ale również w diagnostyce i profilaktyce zaburzeń narządów odpowiadających za wymianę gazową.    

Wizyta lekarska u pulmonologa w ramach NFZ wymaga skierowania od lekarza pierwszego kontaktu. Można również zdecydować się na prywatną poradnię pulmonologiczną, do której wystarczy się zapisać i zapłacić za konsultację. 

Autor: Marta Roszkowska
Konsultacja merytoryczna: lekarz rodzinny Marta Falcman-Sobczak

Bibliografia: